Sao ta làm điều ta làm

Đứng trước những ngã rẽ của cuộc đời, chúng ta luôn vật lộn để đưa ra những lựa chọn. Khó phân định đâu là quyết định xuất phát từ việc bản thân muốn “chọn làm”, đâu là những quyết định bị kiểm soát “phải làm”.

Bắt nguồn từ trăn trở tương tự về việc tự chủ hay bị kiểm soát,  Edward L. Deci cùng cộng sự của mình đặt ra câu hỏi: Tại sao trẻ em chào đời với thiên hướng khát khao học hỏi, chúng tò mò và hiếu kỳ với tất cả mọi thứ, thế nhưng tính hiếu kỳ và năng lực học hỏi này dần suy giảm khi bọn trẻ bước vào môi trường học đường? Bằng những nghiên cứu và quan sát của mình, Edward L. Deci đã cho ra đời quyển sách “Sao ta làm điều ta làm”, nhằm giúp giải quyết những trăn trở về động lực thúc đẩy hành vi con người thông qua các nghiên cứu về khía cạnh nền tảng của Tâm lý học hành vi: Động lực.

Edward L. Deci trình bày về động lực nội tại của con người xoay quanh sự phân biệt quan trọng trong hành vi, giữa việc nó là tự chủ hay bị kiểm soát. Tự chủ là hành động đúng theo cái tôi của bản thân, nghĩa là cảm thấy tự do và tự nguyện khi hành động. Ngược lại, bị kiểm soát nghĩa là hành động vì phải chịu áp lực. Khi bị kiểm soát, con người hành động mà không cảm thấy có sự tán thành của bản thân. Lúc này, những hành vi của họ không phải là biểu hiện của cái tôi, vì cái tôi đã bị kiểm soát và khuất phục.

Một hành vi được coi là lành mạnh, hiệu quả và có khả năng tự duy trì phải đến từ một động lực nội tại có tính tự chủ, hợp nhất với cái tôi của mỗi người. Hoạt động tự chủ đòi hỏi rằng một điều lệ hay quy tắc được nội hóa phải được chấp nhận là của bản thân bạn; điều lệ đó phải trở thành một phần trong bạn. “Yếu tố then chốt để xác định liệu con người có đang sống một cách tự chủ hay không là liệu họ có cảm thấy, tận sâu bên trong, rằng những hành động của họ là lựa chọn của chính họ hay không.”, Edward L. Deci nhấn mạnh.